پاسخگویی به سوالات حقوقی توسط وکیل برای طرح سوال و مشاوره کتبی کلیلک کنید

حقوق زن برای کار کردن در خانه اجرت‌المثل یكی از حقوق ویژه ای است كه شرع و قانون برای زنان در نظر گرفته است در واقع اجرت‌المثل یك بحث شرعی است. در شرع مقدس اسلام زن وظایف خاصی در زندگی زناشویی دارد كه توسط قانون و شرع برشمرده شده است. این وظایف شامل تمكین عام و تمكین خاص است.

مطابق قانون به محض ازدواج، میان زوجین وظایف و تكالیفی برقرار می‌شود كه آنها باید نسبت به یكدیگر آن را انجام دهند. تمكین عام به معنی حضور زن در زندگی مشترك و عمل به وظایفی است كه شرع و قانون تعیین كرده است. مثلا زن شرعا نمی‌تواند بدون اجازه همسرش از خانه خارج شود. ادامه تحصیل و كار كردن زن در خارج از منزل نیز باید با اجازه شوهر باشد، هرچند در حال حاضر بسیاری از زنان این حقوق را در عقدنامه دریافت می‌كنند.

همچنین تمكین خاص نیز به معنی عمل كردن زن به وظایف زناشویی است. حال اگر زن در طول زندگی مشترك و در خانه همسر خود كاری بجز این موارد را به دستور شوهر انجام دهد، مستحق پاداشی است كه به آن"اجرت‌المثل"گفته می‌شود.

زمانی كه زن و شوهری صاحب فرزند می‌شوند، اگر بخواهند برای نگهداری از فرزند خود پرستاری را به كار بگیرند این مساله مشمول هزینه است و باید دستمزدی به پرستار خود بدهند. در حال حاضر در شهری مانند تهران حداقل دستمزدی كه می‌تواند به صورت ماهانه برای نگهداری از كودك به پرستار پرداخت كرد، ماهانه 200 هزار تومان است. اگر همین زن و شوهر بخواهند برای انجام امور عادی منزل از قبیل آشپزی و نظافت فردی را استخدام كنند این مساله نیز مشمول هزینه است. چنین مواردی جزو وظایفی نیست كه به عهده زن باشد، اما ممكن است همسر او از وی تقاضا كند انجام چنین اموری را در منزل به عهده بگیرد. در چنین شرایطی اگر زمانی زن اجرت‌المثل خود را مطالبه كند، این موضوع كارشناسی و دستمزد این موارد محاسبه می‌شود.

باید به این نكته نیز توجه داشت كه در كارشناسی هیچ گاه دستمزد یك پرستار یا یك خدمتكار خانه به شكل كامل برای زنان محاسبه نمی‌شود، زیرا فرض بر این است كه زن در قبال انجام كارها و حضور در خانه همسرش، از مزایایی مانند رفتن به مسافرت و دریافت هدیه نیز بهره برده و به همین دلیل نمی‌توان مانند یك خدمتكار عادی كه فقط حقوق گرفته و از مزایای دیگری محروم بوده، برخورد كرد؛ اما اگر زنی ثابت كند هنگام حضور در منزل همسرش هیچ گاه به مسافرت نرفته، همسرش برای او هیچ گاه هدیه‌ای نخریده و نفقه‌ای كه دریافت كرده نیز در حداقل ممكن بوده، چنین مساله‌ای نیز در بحث اجرت‌المثل او تاثیر دارد و سبب افزایش این مبلغ می‌شود.

با تصویب قانونی اجرت‌المثل تبدیل به دینی شد كه دیگر در هر زمانی قابل مطالبه است و حتی زن می‌تواند در زمان زندگی مشترك آن را طلب كند؛ پرستاری از همسر در زمان بیماری نیز از دیگر مواردی است كه سبب می‌شود به زن اجرت‌المثل تعلق گیرد. ممكن است مردی پس از عمل جراحی برای طی كردن دوره درمان به منزل منتقل شود. در چنین شرایطی اگر او از همسرش تقاضا كند كه از او مراقبت كند، این مساله برای زن ایجاد حق می‌كند. شیر دادن به فرزند، بزرگ كردن كودكان، بردن كودكان به مدرسه، حضور در جلسه اولیا و مربیان، واكسن زدن كودكان، نگهداری از مادر شوهر به دستور شوهر، رسیدگی به وضعیت تحصیلی فرزندان و چند مورد دیگر از مواردی است كه سبب ایجاد این حق می‌شود.

باید به این نكته مهم توجه داشت كه قانون تنها زمانی این حق را برای زن محترم می‌شمارد كه او به دستور شوهر و بدون انتظار برای دریافت حق یا امتیازی این فعالیت‌ها را انجام داده باشد. به همین دلیل در دادگاه قضات همواره این را از زن می‌پرسند كه آیا از انجام این امور قصد دریافت دستمزد داشتید؟ آیا این كار را به میل و رضایت خود انجام دادید؟ اگر پاسخ زن به اینها مثبت باشد دیگر اجرت‌المثلی به او تعلق نخواهد گرفت، اما اگر زن بگوید این كارها را به دستور شوهرش انجام داده و از ابتدا قصد دریافت دستمزد نداشته این حق برای او ایجاد می‌شود.

تعیین و میزان اجرت‌المثل

برای تعیین اجرت‌المثل زن، پرونده از سوی قاضی دادگاه به کارشناسان رسمی دادگستری ارجاع داده خواهد شد، پس از بررسی اظهارات زن و مرد و تحقیق درباره اوضاع زندگی‌شان، قاضی حکم صادر خواهد کرد. البته حکم دادگاه قابل اعتراض است و طرفین پرونده می‌توانند درخواست کارشناس سه نفره کنند.

البته اجرت‌المثل یک بحث حقوقی است و مانند مهریه و نفقه مجازات کیفری ندارد، اما مردی که محکوم به پرداخت اجرت‌المثل شده، چنانچه حکم دادگاه را اجرا نکند، در صورت شکایت زن و درخواست اجرای ماده2، زندانی خواهد شد.

نکته مهم این که براساس تبصره یک ماده 336 قانون مدنی حقوق زن در خصوص اجرت‌المثل به رسمیت شناخته شده است، اما گاهی اوقات میان برخی از قضات دادگاه‌های خانواده و تجدیدنظر تفسیرهای مختلف وجود دارد. از جمله اینکه دادگاه خانواده پس از رسیدگی به شکایت زن حکم اجرت‌المثل را به نفع زن صادر می‌کند، اما برخی از قضات تجدیدنظر تأیید حکم دادگاه بدوی را منوط به درخواست طلاق زن می‌دانند. در نتیجه وقتی زنی درخواست طلاق نداده او را مستحق دریافت اجرت‌المثل نمی‌دانند که در این صورت پرونده مورد اختلاف قضات دادگاه بدوی و تجدیدنظر برای رسیدگی به دیوان عالی کشور ارجاع می‌شود و اگر چنانچه هیأت عمومی دیوان عالی کشور اینگونه پرونده‌ها را در دستور کار قرار دهد با صدور رأی وحدت رویه این اختلاف‌‌ نظرها از بین خواهد رفت.

چه زنانی اجرت المثل کمتری می گیرند؟

کارشناسی پرونده های اجرت المثل نیز مانند تمام امور حقوقی شامل فوت و فن های خاصی است که کارشناسان با دقت به آن رسیدگی و آن را رعایت می کنند. مثلا برای زنان شاغل خارج از منزل همیشه اجرت المثل کمتری تعلق می گیرد. در قانون و شرع زن مالک دارایی و پولی است که به دست می آورد و حال اگر با توافق شوهر او در خارج از منزل کار می کند، الزامی ندارد که حتی یک ریال از درآمد خود را به همسرش بپردازد یا این که در منزل خرج کند.

در بحث اجرت المثل وقتی زن بیرون از خانه شاغل باشد، طبیعتا وقت کمتری برای کارهای منزل می گذارد، هرچند ممکن است استثنا هایی وجود داشته باشد و زنی در عین اشتغال در خارج از منزل همه وظایف خود را انجام دهد؛ اما این فرض چندان منطقی نیست زیرا کار در منزل بر اساس وقت تنظیم می شود و زنی که در ساعت 5 بعد از ظهر به خانه می رسد، نمی تواند مانند زنی که از صبح در خانه است کار و فعالیت داشته باشد.

تحصیلات زن نیز مساله دیگری است که در بحث اجرت المثل او موثر است. استدلال این نظریه نیز این است که دستمزد یک پرستار با تحصیلات لیسانس بسیار بیش از دستمزد پرستاری با تحصیلات دیپلم است.

پایگاه اجتماعی، شوون زن، شغل پدر، محل زندگی در زمان مجردی و تحصیلات در زمان تجرد و بعد از ازدواج هم در افزایش میزان اجرت المثل تاثیر قابل توجهی دارد. نکته جالب این که زنانی که فقط خانه دار هستند در زمان کارشناسی اجرت المثل رقم های بهتری دریافت می کنند. تعداد فرزندان نیز از موارد موثر در کارشناسی اجرت المثل است. اگر فرزندان مادری دختر باشند، اجرت المثل کمتری به او تعلق می گیرد چون فرض بر این است که در خانه دختر همیشه کمک حال مادر است حال آن که در خصوص پسرها چنین مساله ای همیشگی نیست. اگر مادری فرزند خود را از شیر خود تغذیه کرده باشد نیز مشمول دریافت اجرت المثل بیشتری است. این که زنی هنگام ازدواج، فرزند یا فرزندان قبلی همسرش از زن سابقش را نیز بزرگ کند، باز هم سبب افزایش میزان اجرت المثل زن می شود. ممکن است مردی بخشی از ایام زندگی خود را در ماموریت کاری خارج از کشور یا مثلا زندان گذرانده باشد. این مساله نیز در کاهش یا افزایش اجرت المثل موثر است. معمولا برای ایام عقد و زمانی که زن در خانه پدرش است و با همسرش دچار مشکل می شود اجرت المثلی تعلق نمی گیرد. اجرت المثل مساله ای است که سقف یا کف مشخصی ندارد ، در کمترین میزان برای یک پرونده ماهانه 300 هزار تومان و در بیشترین رقم نیز ماهانه 800 هزار تومان بوده است. هرچند این ارقام ممکن است به دلیل مسایلی که به آن اشاره شد بسیار بیشتر یا کمتر از این ارقام باشد.